Yicthiɛk de muŋde mïïth ku nyiɛi cilde nyinhden

Ninhde raan e thaa bääric jɔt kubë jäl cil, në dhiɛ̈thic, ke biändït de nyith de raan eya cil lëu bë kake pïïr loi-cït wëi,bë guut de piɔ̈̈u lɔcök, cït thuët de meth ku nïïn. Biändɛ de nyith ee ruun juïc laar ke cil.

Ba cil de nyinh de mɛnhdu nyic epiath nëkë yen yïn cɔk nyic të ye mïïth tɛkthïn ku të ye kek röth luɔithïn. Mïïth koor aye nɔŋ tɛŋ̈ koor kuka ce kɛŋ̈ ye caar yic-acë lëu bik ka wääc nëke gup mat, në tɛŋ̈denic nëkam ŋotë ruunken ëëke lik. Biänɛ̈ de nyith ee nyic tïït nëye kakɛ̈ aye ‘gɔl’ të ci ruun ke meth röth juak.

Ba nyic ciman nadɛ ke cil de nyinhde meth ee wuɔk yiɛ̈̈n dai lëu bik wuɔk tïŋ de wɛt ye kɔc ke mïïth thhïïc man ye jam…..YEŊÖ?

Yeŋö yen kek kecït yekënë loi?

Yeŋö cïn kek ye piŋ?

Yeŋö adɛ̈̈ke yän ye wɛt töŋë dhuɔk piny ëë tëwën?

Cil de nyith

Gïn (genes) ke guɔpic aye röth mat në dhɔ̈l juic wääc ye nyith thïn ku ye lui në ka wääcic. Gïn (genes) ke ka ye ya riɛr de guɔp ku yekɛ̈ naŋ ajuɛr yen ke nyith rek. Tänden eeya luɔi lɔcäp yenëke nyith akeer ke nyith ebɛ̈n rek.

Nyithda aye rɔt waar në akölriɛ̈̈c në ka yuku kek yöök në pïïrda yic. Nyith de meth ace dac tɔtë tök ku ye rɔt waar në thaa thok ëëbɛ̈n ‘ka ye ya lïthïïk’ të lik ruunken. Nyithden ee döŋ keye lïthïïk agut ci bik ya kɔcdït, rɔt juak ku ye rɔt bɛɛr waar, na thaa ye wuɔk dhiɛc kewɔ piɔi në pïïr jöt.

Nyith ee yïk në ka juic ku biändït de ka ye lui në ka wääc. Biän ye cɔl Neurons aye ‘luŋ’ ye nyith rek kenë biändɛ ̈ ̈de nyith. Ee naŋ dhɔl juïc yenë kakɛ rek kutë ye ke röth juɛr thin kutë yeke lui thïn, ba ceŋ de kuan nyic, ba tak ku ba piɔi.

Xään juïc ke nyith aye cil në dhɔl wääc në ruun juïc në akeer ci juir. Yenëka yen naŋ luɔi thiekic ye biän de nyith ke loi në ruun wääc ku ye riɛr de lɔcäp.

Yïnke ya mëcuïny de nyith meth kɔɔr cil

Nyith ŋot ke koor arilic bë caar ku bë nyic. Luɔi kor ku jɔl ya kaye wuɔk ke tɔ̈ thïn aye na ŋ cindït në cil de nyith de methic. Yekenë yenëka ye bɛ̈̈̈ɛi juïc ye dhil them bë aciɛŋ de cil de nyith de meth ya cɔ̈k piny. Kony. Tïït de nyin ku ceŋ lɔcäp në kam de mïïthkenë kɔcken eya dhöl piɛthde cil de nyith. Ba cil piɛth de nyith muɔktueŋ Jɛ̈̈̈

ɛk, muk, miɛt de piɔu, Diɛr, kët ku jam kenë mïïthic koor eya dhöl piɛth lëu bë nyithden cɔk dït apiɛth.

Ye jam ku ye mɛnhdu kuɛ̈ n të ŋot en ke koor.

Ye nomlääudït ku dhuɔ̈k piny de ka yeke loi gäm mïïth ku ye them ba kek ya käär të nɔŋ meth kë kɔɔr bë nyic.

Yekënë ee kony bë biän de nyith cɔk mat rɔt.

Ye them ba ya pol wenë mïïth arëëtic në thaa thok ëëbɛn.̈Ye mïïth nyuɔ̈̈̈̈th bik yapol në ka riɛr, biök, gɛɛr ajila (macer-cer), pol de kura, jɔt ku kat. Ye mɛnhdu kony bë ya ŋɔ̈th ku ye tueŋɣoi.

Ye them ba lööŋ ya tääu në thaa ëëbɛn.̈Ye mɛnhdu kuɔny ku ye leec të yen kë jöt loi.

Ye nyin tïït nëka lëu bë mïïth ke loi në ruunken wääcic.

Du ka ca kek tääu ye cɔk yuɛk.̈Ye mɛnhdu kony bë ya naŋɣään yekek tëëk ben ke pïïrde juak tueŋ.

Du mɛnhdu ye gɔ̈̈k në niɔpde, ye riɛr de kë cik loi leec. Ye mïïth ku juir bik të yekɛŋ röth waar thïn ya nyic.

Ye mïïth cɔk nyic piir jöt në gupken, ke ce këdu.